De Politieke Integriteitsindex 2024 van de Vrije Universiteit en Follow the Money laat zien hoe groot die verschillen zijn. In totaal werden 57 affaires geregistreerd bij politieke ambtsdragers. Dat zijn geen incidenten aan de randen van de macht, maar signalen over de kwaliteit van het toezicht binnen partijen. En juist die vraag – hoe goed controleer je jezelf – is er een die bij Odixus dagelijks speelt.

Odixus helpt organisaties met het inrichten van betrouwbare screeningsprocessen. Niet als morele keuze, maar als systeemvoorwaarde: integriteit moet ingebouwd zijn in de structuur, niet afhankelijk van persoonlijkheden. Precies dat onderscheid zien we ook terug in de politiek.

Macht zonder controle

Uit de index blijkt dat het CDA met acht geregistreerde affaires in 2024 de lijst aanvoert. Daarachter volgen Forum voor Democratie en de PVV, beide met vier incidenten. GroenLinks telde er drie, VVD en PvdA ieder twee.

Die cijfers op zich zeggen weinig, totdat je kijkt naar hoe partijen zijn georganiseerd.

De PVV is electoraal de grootste partij, maar heeft geen ledenstructuur, geen gekozen bestuur en geen interne meldprocedures. De partij functioneert als een eenmansstichting: effectief voor snelheid, kwetsbaar voor fouten.

Forum voor Democratie heeft juist duizenden leden, maar kent een gecentraliseerde machtsstructuur waarin tegenspraak beperkt is.

Bij traditionele partijen als CDA, VVD, GroenLinks en PvdA bestaan wél gedragscodes en commissies voor integriteit, al verschilt de uitvoering per lokale afdeling.

Wat opvalt, is dat incidenten zelden toevallig zijn. Ze ontstaan daar waar controle ontbreekt. Dat geldt in de politiek net zo goed als in de zorg, het onderwijs of de financiële sector. 

Cultuur van verantwoordelijkheid

Volgens de onderzoekers van de Vrije Universiteit vallen de meeste integriteitskwesties in vier categorieën: wangedrag in de privésfeer, belangenverstrengeling, misbruik van informatie en ongewenste omgangsvormen.

De oorzaak ligt zelden bij een individueel karakter, maar bij een systeem dat gedrag onvoldoende corrigeert.

Daarmee raakt de index aan iets waar Odixus in de praktijk dagelijks mee te maken heeft: integriteit is niet de afwezigheid van schandalen, maar de aanwezigheid van controlemechanismen.

Een organisatie – of dat nu een ziekenhuis, een bank of een politieke partij is – die geen duidelijk proces heeft voor toetsing, screening en melding, bouwt kwetsbaarheid in.

Het verschil tussen woorden en waarborgen

Veel partijen spreken over transparantie en betrouwbaarheid, maar slechts enkelen hebben het structureel georganiseerd. De VVD lijkt de afgelopen jaren te hebben geleerd van fouten en telt in 2024 minder affaires dan in eerdere indexen. Bij PvdA en GroenLinks is het aantal incidenten beperkt en de meldstructuur stevig ingebed.

Bij PVV en FvD daarentegen ligt de nadruk op centrale aansturing, waardoor integriteit afhankelijk wordt van vertrouwen in één persoon. Dat is effectief voor consistentie, maar riskant voor geloofwaardigheid.

Wie vanuit een Odixus-lens naar deze cijfers kijkt, ziet hetzelfde patroon als in elke organisatie: vertrouwen zonder toetsing is geen vertrouwen, maar hoop.